Natuurwijn, een totaal nieuwe wijnervaring

Het maakt tongen los in de wijnwereld: natuurwijn. In moderne wijnbars, de nouveau cuisine zijn natuurwijnen inmiddels niet meer weg te denken. Sterker nog; sommige zaken zijn volledig toegewijd aan het fenomeen en de markt groeit. Maar wat is natuurwijn precies en hoe smaakt het? Wat is de achterliggende gedachte en hoe kan natuurwijn begrepen worden? 

Ontdek ons aanbevolen proefpakket! Of bekijk hier het volledige assortiment natuurwijnen.

Wijn kent een lange geschiedenis van opgebouwde tradities, soms van generatie op generatie. Door de tijd heen kunnen de mode en voorkeuren in wijn en wijnmaken veranderen: van wijngaardbeleid tot rijping en alles ertussenin. Er wordt dan gebroken met de conventies – en even later worden ze weer geadopteerd. De kern daarvan is discussie over de vraag wat een goed glas wijn maakt. 
  
Een wijn is kwalitatief goed (zuiver, foutloos en correct) of niet: wij waarborgen de kwaliteit van alles dat we verkopen. Maar minder helder is de kwestie van smaak. Over persoonlijke smaak valt immers te twisten - laat staan over goede smaak. Terwijl iedereen zich als ervaringsdeskundige en wijnliefhebber kan mengen in die discussie, is er voor sommigen echter ook een minder toegankelijke kant aan wijn. Die kant is terug te vinden bij elitaire proeverijen achter de deuren van prestigieuze wijninstituten en topgastronomie, voor kenners van jargon en etiquette. Wijn als zodanig wordt daardoor ook geassocieerd met verfijning en prestige, maar helaas óók met decadentie en snobisme.

Die hautaine bijsmaak heeft wat doen rommelen in de onderbuik van de wijnwereld. Er is een stroming ontstaan, die zich graag verzet tegen het conservatieve bestel van gevestigde wijnhuizen en schopt tegen hun beproefde methoden. Die stroming bestaat uit een uitdijende groep van (overwegend jonge) wijnproducenten, die wijn maken met aandacht voor plant en bodem, het milieu en de duurzaamheid van het product. De meest toegankelijke vorm is duurzaam. Een wat uitgebreidere, bekendere variant is biologische wijnbouw en enkelen kiezen voor een intensieve vorm, namelijk de biodynamie. De meest ‘radicale’ wijnmakers maken wijn onder de losse noemer ‘natuurwijn’.  
 
Natuurwijnmakers zijn de opstandige niche van de wijnwereld. Het idee van rebellie en revolte is – al dan niet gesublimeerd, maar op zijn minst onlosmakelijk – verbonden met natuurwijn. Het is een beweging met vage contouren, maar een helder idee. Ze verzetten zich voornamelijk vanuit een ideologische overtuiging tegen de invasieve methoden en de commercie van grootschalige wijnbedrijven. Natuurwijn kan zodoende biologisch of biodynamisch zijn, maar is dat niet noodzakelijk. Conventionele wijnbouw is eigenlijk conventioneel tussen aanhalingstekens; vin nature omvat de originele manier van wijn maken, een wijnpraktijk van meer dan 8.000 jaar oud.  
 
Het credo ‘nothing in, nothing out’ is een destillatie van de kerngedachte. Natuurwijnmakers hekelen de onnatuurlijke toevoegingen aan wijn, zoals sulfiet of het gebruik van pesticiden en bestrijdingsmiddelen in de wijngaarden. Daaronder vallen bijvoorbeeld ook het gebruik van synthetische gisten, die sinds de jaren 70 gebruikt worden om wijnen van jaar tot jaar een uniform karakter te geven. In natuurwijn wordt daarom gebruikt gemaakt van inheemse gisten, die van nature leven op de schillen van de druiven. Wijn, zeggen ze, hoort een puur en levend product te zijn. De druiven en de bodem – het terroir, in jargon – moeten voor zichzelf spreken. In de praktijk betekent dat, dat er niets mag worden toegevoegd aan de wijn: geen kleurstof, geen tanninepoeder en, tegenwoordig een nieuwe hoofdzonde, liever ook geen sulfiet. Daarbij wordt er in toenemende mate voor natuurwijnmakers gekozen voor lokale druivenrassen, die ten koste van (internationale) druivenrassen met hogere opbrengsten eerder waren uitgeband. 

Conventionele wijn wordt gecontroleerd door de classificaties, die bepalen hoe iets gemaakt en genoemd mag worden. Hoewel het bij natuurwijn aan strakke regulering ontbreekt, verenigen sommige natuurwijnmakers zich sinds eind 2019 wel onder de (erkende) noemer ‘vin méthode nature’. Dat is een klein handvest van 16 regels, waaraan natuurwijn moet voldoen. Eén van de eisen is bijvoorbeeld dat alle druiven biologisch geteeld worden. 
 
Daar moet ook een kanttekening bij geplaatst worden. Omdat sommige natuurwijnproducenten zich weigeren te conformeren aan de rigide richtlijnen, beknellende wetgeving en strakke kwaliteitscontrole die de wijnwereld handhaaft, wordt dat predicaat méthode vin nature niet door álle wijnmakers gedeeld. Het logische bijgevolg is dat het verschil tussen natuurwijnen van wereldklasse en wijnen van magere kwaliteit moeilijk te onderscheiden is zonder specifieke kennis. Het is daarom verstandig om u te laten adviseren in het kiezen van de juiste natuurwijn; goede natuurwijnmakers en mooie natuurwijnen zijn er immers genoeg.

Natuurwijnen staan haaks op grootschalige commerciële productie en de smaken, die dat reflecteren, zijn net zo uitgesproken. Vaak ruiken ze fruitig en floraal, soms ‘funky’ – wat in het natuurwijnmilieu kan gelden als positieve connotatie - en smaken naar sap en snoep. Door de ‘pure’ aanpak in de wijngaard, komt het terroir vaak goed door in de wijn. De meest zorgvuldige varianten zijn in de geur moeilijk te onderscheiden van bijvoorbeeld goede biodynamische wijnen. Voor het uiterlijk geldt dat niet noodzakelijk zo. Ze kunnen variëren van giftig rood en feloranje en tot okergeel. In de regel worden de wijnen namelijk niet of nauwelijks gefilterd en daardoor zijn ze vaker troebel en gistig. Diezelfde gisten kunnen er ook voor zorgen dat ze complexe aroma's van hooi, noten en kruiden ontwikkelen. In een enkel geval begint de wijn zelfs spontaan te bruisen, een stijl die ‘petillant-naturel’ (of kortweg pet-nat) genoemd wordt.  
 
De wijnen zijn uniek, levendig en energiek. Ze worden over het algemeen het best jong gedronken en worden daarom soms ook met kroonkurken erop verkocht, passend bij de jeugdige uitstraling van de jonge wijnmakers. De beste exemplaren hebben, zoals ook bij conventionele wijn, de verfijning en het bewaarpotentieel om een tijd te kunnen blijven liggen. Dat laatste is overigens opvallend; het gebruik van sulfiet om de wijn stabiliteit en houdbaarheid te geven, is een veelbesproken onderwerp. Hoewel het zelfs onder de méthode vin nature in zeer gelimiteerde hoeveelheden is toegestaan, wordt er doorgaans geen sulfiet toegevoegd. De houdbaarheid komt dan voornamelijk van de zuurgraad en eventuele tannine door schilweking. 

Stoffige wijnflessen met ingewikkelde etiketten en lastig uit te spreken namen: ze zijn fascinerend voor een selecte groep wijnkenners, maar wekken bij de gemiddelde wijnliefhebber weinig enthousiasme en een hoop onbegrip op. Moderne wijnetiketten met rijke kleuren, kunstwerken en afbeeldingen van dieren en landschappen worden mogelijk net zomin begrepen, maar suggereren dat wat er ín de fles zit, minstens zo spannend is als de buitenkant doet vermoeden. Zo uitgesproken als de smaken van de wijnen, zijn ook de namen en afbeeldingen die ze begeleiden. 
 
Het is onmogelijk de enorme veelzijdigheid van natuurwijnen en de bijbehorende etiketten te generaliseren, maar de hang naar expliciete vormentaal is opvallend. Natuurwijnproducenten worden vaker gezien als ‘kunstenaars’ in hun vak en begeven zich dan ook opvallend vaak in artistieke kringen. Zodoende zijn de kunstige (natuur)wijnlabels ook een uitdrukking van een creatieve gemeenschap. Als die gemeenschap al eenduidig gekarakteriseerd zou kunnen worden, is het eigenzinnig, energiek of rebels. Langzaam worden de goudomrande chateau’s en pittoreske druiventrossen vervangen door tekeningen in (neo)traditionele en illustratieve tattoostijlen, dikgedrukte letters met woordspelingen, dieren en zelfs vrouwelijk naakt op de labels. Het is een figuratieve middelvinger naar de ‘goede’ smaak van commerciële en klassieke wijnhuizen. 
 
Een kleine kanttekening is daarbij op zijn plaats. Waar men de mond vol van heeft, strookt niet altijd met de praktijk. Het is een commercieel randje aan het natuurwijnidealisme; dieren en naakt zijn simpelweg goed voor de verkoop. In dat licht zijn de vele afbeeldingen van flora, fauna en in het verlengde daarvan zelfs menselijk naakt niet verwonderlijk. Het is natuurwijnmakers eraan gelegen om de pure, natuurlijke kant van hun product te benadrukken. 

Een avant-garde mag dan schuren tegen de klassieke en gevestigde orde, maar blijft toch altijd schatplichtig aan dat, waar ze zich tegen verzetten. De inherente rebellie van de natuurwijnbeweging is daardoor eigenlijk een avant-gardistische paradox. In hun poging structurele verandering teweeg te brengen zou het zomaar kunnen slagen – en daarmee de beweging rudimentair te maken. Het aantal wijnmakers dat kiest voor non-invasieve methoden van wijnmaken groeit en het gebruik van kunstmatige middelen om de wijngaarden te bewerken stagneert. Sommige van de meest gerenommeerde wijnhuizen ter wereld – Domaine Romanée-Conti of Château Palmer in respectievelijk Bourgogne en Bordeaux, bijvoorbeeld – werken al volledig biodynamisch.